Münxen Təhlükəsizlik Konfransı dünya gücləri arasında nöqteyi-nəzərləri aydınlaşdırmaq, diplomatiyanı dəstəkləmək və böhranları həll etmək naminə altmış ildir keçirilən illik dialoq forumudur. Ötən il Qərb liderləri foruma "Ukraynaya dəstəkdə həmrəyliyin davam etdirilməsində uğur" və "Rusiyanın Qərb ölkələri arasında parçalanma toxumu səpmək planlarına müqavimət" şüarları ilə daha nikbin ovqatda getmişdilər. Amma bu il hər şey fərqli görünürdü. Builki konfransda iştirak üçün nə Rusiya, nə də İran rəsmilərinə heç bir dəvət göndərilməyib.
Konfrans başlamazdan əvvəl təşkilatçılar “İtir-itir” (Lose-lose) başlığı ilə tədbirin illik hesabatını dərc ediblər. Bu o deməkdir ki, mövcud qlobal vəziyyət fonunda “hamı itirir”.
Konfransdan sonra “Frankfurter Allgemeine Zeitung” Qərbdəki vəziyyətin gələcəyi ilə bağlı bədbin olduğunu bildirib: "Belə davam edərsə, gələcəkdə Qərbin şansları zəif olacaq". Həqiqətən də, Münxendəki Qərb dövlət və hökumət başçıları Rusiyanın bir neçə cəbhədə irəliləyiş əldə etməsi ilə bağlı xəbərləri, məsələn, rusiyalı müxalifətçi Aleksey Navalnının həbsxanada ölməsini və Ukraynanın Avdeyevka şəhərinə nəzarəti davam etdirə bilməyəcəyini açıqlamasını böyük narahatlıqla izlədilər.
“Qazan-qazan “əvəzinə “itir-itir”
“i24news” qeyd edir ki, keçən il NATO daxilində iki yeni üzv - Finlandiya və İsveçi qəbul etmək üçün böyük ambisiyalar var idi, xüsusən də bu iki ölkə strateji cəhətdən Avropa qitəsinin şimalında, Rusiyaya yaxın yerləşdiyi üçün bu, NATO-nun Rusiyaya qarşı simvolu kimi dəyələndirilirdi.. Lakin ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın ABŞ-dan NATO əməkdaşlığının gələcəyi ilə bağlı son günlər verdiyi bəyanatlar bəzilərinin alyansın gələcəkdə Rusiya ilə qarşıdurmada amerikalılara nə dərəcədə etibar edə biləcəyini şübhə altına alır. İsveçrənin “Zürich Zeitung” qəzeti yazır ki, “Trampın Rusiyanın hücum edəcəyi təqdirdə ABŞ-ın öz NATO müttəfiqlərini tərk etməklə hədələməsi avropalı siyasətçilər arasında çaxnaşma yaradıb və onları Avropanı nüvə təhdidindən qoruyan müttəfiqləri barədə düşünməyə vadar edib".
Belə bir bədbin fonda, bir çox siyasi və iqtisadi məsələlər üzrə davam edən fikir ayrılıqlarına və gərginliyə baxmayaraq, builki Münxen Təhlükəsizlik Konfransı münaqişələrin həllində vasitəçiliyin effektivliyinə ümid qığılcımı da verib. Ermənistan və Azərbaycanın hökumət başçılarının görüşünü keçirmək mümkün olub. Paşinyan və Əliyev əl sıxmasalar da, münaqişəni sülh yolu ilə həll etmək istəklərini bildiriblər. Qərb müşahidəçiləri bu görüşü az qala Münxen Təhlükəsizlik Konfransının missiyasını xilas edən hadisə kimi təqdim edirlər.
Azərbaycan konfransın nüfuzunu xilas edir
Bu, bütövlükdə konfransın uğurudur. Amma konfransın gedişində Azərbaycanın digər uğurları da qeydə alındı. Fevralın 17-də Prezident İlham Əliyev ilə ABŞ Prezidentinin iqlim üzrə xüsusi nümayəndəsi Con Kerrinin görüşü olub. Kerri Əliyevi prezident seçkilərində qələbə və BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının (COP29) Bakıda keçirilməsi münasibətilə təbrik edib.
ABŞ-ın dövlət katibi Entoni Blinkenin təşəbbüsü ilə keçirilmiş digər görüşdə isə iki ölkə arasında münasibətlər müzakirə olunub. Azərbaycanla ikitərəfli əlaqələri çox yüksək qiymətləndirdiklərini qeyd edən Blinken ikitərəfli münasibətlərin və ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsi üçün yaxşı imkanların olduğunu vurğulayıb. COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi münasibətilə təbriklərini çatdırıb, COP çərçivəsində ABŞ-ın da Azərbaycanla əməkdaşlığa və ölkəmizi bu istiqamətdə dəstəkləməyə hazır olduğunu deyib.
Azərbaycan Prezidenti ölkəmizin Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılmasını və sülh gündəliyini dəstəklədiyini vurğulayıb. Artıq regionda de-fakto sülhün olduğunu bildirən Prezident qeyd edib ki, Azərbaycan-ABŞ ikitərəfli əlaqələri Ermənistan ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşması prosesindən kənar şəkildə özlüyündə inkişaf etdirilməlidir. Söhbət zamanı regional bağlantılar, nəqliyyat, Orta Dəhliz və qarşılıqlı maraq doğuran digər məsələlər barədə fikir mübadiləsi aparılıb.
Azərbaycan konfransdan nə qazandı?
Beləliklə, Münxen konfransında iştirak Qərb mediasının da vurğuladığı kimi Azərbaycan üçün uğurlu olub. Ümumi pessimist ovqat fonunda Azərbaycan-Ermənistan sülh danışıqları konfransın ən ümidverici nəticəsi hesab olunur. Bununla yanaşı Azərbaycanın digər uğurlarını da qeyd etmək lazımdır:
a) seçkilərdən sonra həm ölkə daxilindəki siyasi opponentlər, həm də ölkə xaricindəki anti-Azərbaycan dairələr inandırmağa çalışırdılar ki, İlham Əliyevin beynəlxalq birlik tərəfindən qəbul edilmək, legitimlik problemi olacaq. Prezidentin görüşlərinin əhatə dairəsi, görüşlərdə qaldırılan mövzular bu iddiaları alt-üst etdi. Görüşlərdə Prezidenti seçkilərdə qələbə münasibətilə təbrik edir, əməkdaşlığı daha da genişləndirmək niyyətlərini ifadə edirdilər. ABŞ-ın sabiq vitse-prezidenti Con Kerri isə Bakıda keçiriləcək COP29-da iştirak edəcəyini anons etməsi yenə də siyasi opponentlərin və xaricdəki anti-Azərbaycan dairələrin COP29-u boykot çağırışlarının bəri başdan iflasa məhkum olacağını göstərdi;
b) İndiyədək Azərbaycan-Qərb münasibətləri xeyli dərəcə Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərindən təsirlənib, son Qərb-Azərbaycan gərginliyi isə birbaşa antiterror əməliyyatından sonraya təsadüf edirdi və əslində həmin əməliyyatlara verilən reaksiya idi. Rəsmi Bakı indi Azərbaycan-Qərb münasibətlərinin Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərindən asılı qalmamalı olduğunu öz tərəfdaşlarına anlatmağa çalışır və Münxen görüşlərində buna xeyli dərəcədə nail olunduğunu təsbit etmək olar;
c)Seçki ərəfəsi və sonrakı dövrdə hökumət əleyhinə əsas təbliğat tezislərindən biri də Azərbaycan hakimiyyətinin ölkəni guya Rusiyanın forpostuna çevirməsi, Qərbin qəti seçim tələbi haqda idi. Hərçənd Konfransın yuxarıda xatırlatdığımız illik hesabatı Qərb dövlətlərinin birmənalı geosiyasi seçim tələbi irəli sürməsi haqda iddiaları təkzib edir.
Bu gün Qərbin bir çox ölkələri də birmənalı seçimdə tərəddüd edir, Çindən əlavə təhlükəsizlik təminatı istəyirlər. Belə ki, konfrans çərçivəsində Çinin xarici işlər naziri Vanq Yi amerikalı həmkarı Entoni Blinken, eləcə də bir sıra Aİ ölkələrinin xarici işlər nazirləri ilə görüşüb. Bağlı qapılar arxasında keçirilən danışıqlardan edilən sızdırmaya görə, V.Yi Qərbi “Ukraynada nüvə silahının istifadəsini dəstəkləmədiyinə” inandırmağa çalışıb.
Azərbaycana gəlincə, keçirilən görüşlər və aparılan danışıqlar (o cümlədən Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski) Azərbaycanın xarici siyasəti müstəqil müəyyən etməsinin sübutudur.
Lakin Prezidentin Qərblə məsafəli, amma qarşılıqlı etimad yaradan diplomatik gedişləri müqabilində müəyyən çevrələrin yenidən açıq rusiyameyilli təbliğat aparmaları, Moskvanın yedəyində olmaq təklif etmələri o qədər də anlaşılan deyil. Prezidentin bizim aid olacağımız geosiyasi qütb-türk dünyası haqda dediklərini fərqli istiqamətlərə yozmaqsa, çox yersizdir.
Cəmaləddin Quliyev, siyasi ekspert
