Onun adı gələndə, ilk olaraq qulaqlarımda Novruz Bayramı ərafəsində Azərbaycan Televiziyasının mavi ekranında ifa olunan "Azərbaycan təranələri" səslənir. Daha sonra 20 Yanvar Şəhidlərinin, Xocalı Qurbanlarının ahını, vaxtilə Azərbaycanın Qarabağ harayını dünyaya yayan, səhid adlı böyük bir dərdin ahü-fəğanı olan həzin və son dərəcə kövrək musiqilər çalınır. Bir sözlə, göz önündə böyük bir sənətkar - “milli qaboy ifaçısı” canlanır...
Bəziləri elə bilir ki, qaboy tütəkdir, əlinə götürdü, çalacaq. Qaboyda o qədər qəliz sirlər var, onu ancaq Allahın qüdrəti ilə tapmaq olar. Gərək min qat zəhmət çəkəsən ki, Kamil Cəlilov olasan. Mənim istedadım Allahın mərhəmətindən, yaratmaq həvəsim xalqımın məhəbbətindəndir. Mən qaboyu xalqa tanıtdım, qaboy da məni xalqa tanıtdı və sevdirdi.
Publika.az xəbər verir ki, bu gün mərhum Xalq artisti Kamil Cəlilovun 86 yaşı tamam olur.
Sənətinə dəlicəsinə bağlı olan Kamil Cəlilov müsahibələrinin birində belə deyib: “Bir gün qoboy çalmasam, ölərəm. Çörək yeməsəm ondan yaxşıdır.”
O, özgə aləti doğma dildə dilləndirməyi bacaran ustaddır. Bu barədəki fikirləri maraqlı olduğu qədər də səmimidir: “Qaboy çox çətin və şıltaq alətdir. Onda istədiyim səsi almaq üçün bəzi dəyişikliklər etmişəm. Muğamlarda gəzişmələr etmək üçün bəzi əlavələr lazım gəlib. Muğam çalanda xanəndələrimizin vurduğu zəngulələrdən istifadə etmişəm. Qaboy çalan çoxdur. Amma muğamı ilk dəfə mən ifa etmişəm. Qaboyun müştüyünü özüm düzəldirəm. Bəzən bir müştüyü düzəltməyə 2-3 ay vaxt lazım gəlir”.
Uşaqlığından ağrı-acılı bir ömür yolu keçib Kamil Cəlilov... 1938-ci il yanvarın 29-da Buzovna kəndində dünyaya gəlib. Atası Cəlil Böyük Vətən müharibəsindən iki ayağı şikəst qayıtdıqdan sonra Kamil cavan bacı itirib. Onun ölümünü heç vaxt unuda bilməyib. Bacısından sonra anasını da çox tez itirib. Bəlkə elə ona görədir ki, o qaboyda ifa edərkən hisslərini, yaşadığı ağrı-acıları musiqinin dili ilə izah tməyə çalışıb və bu onda çox yaxşı alınıb... Atası əvvəllər Kamilin qaboyda ifasına qarşı çıxsa da, sonradan ondakı bu həvəsin, sevginin qarşısında gücsüz qalır.
Kamil Cəlilov həmin illəri belə xatırlayır:
“Yeni ifa etməyə başladığım vaxtlarda atam qoboyumu sındırıb, məni döydü, sonra zirzəmiyə saldı. Atam əlil olduğuna görə ifam onun əsəblərinə toxunurdu. Hətta zirzəmidə özümə şərait yaradıb orda qoboy çalırdım. Bu çətinliklərimi görən anam məni oradan xilas etdi.”
Kamil Cəlilov Əhməd Bakıxanovun ansamblında qoşanağarada ifa edir, eyni zamanda qoboy dərslərinə gedirdi. Bir gün Əhməd müəllim onu yanına çağırır və deyir ki, eşitmişəm qoboy da çalırsan. Gənc Kamil “Bayatı-kürd”ü ifa edir və Əhməd müəllim ona heyran qalır. Bundan sonra studiyaya gedirlər. Beləliklə, Kamil Cəlilovun ilk lent yazısı qeydə alınır. Qoboy alətini muğam janrına gətirən ilk sənətkar da məhz Kamil Cəlilovdur. Fikrət Əmirovun qoboy və fortepiano üçün “Altı pyes”inin ilk ifaçısıdır.
1977-ci ildə onun balabanda ifa etdiyi “Çahargah ahəngi” kompozisiyası "Voyager" qızıl plastinkasına daxil olub. Elə həmin il NASA-nın “Voyager 1” peyki ilə kosmosa göndərilən bu qızıl plastinkada Kamil Cəlilovun balaban ilə çaldığı "Çahargah ahəngi" adlı kompozisiya səmanın ənginliklərinə doğru yol alır.
Kamil Cəlilov həm böyük sənət ustadı, həm də geniş qəlbə malik, həssas ürək sahibi idi. Uşaq qəlbli böyük idi. Maestro Niyazin onun haqqında hər zaman belə deyərmiş: “Kamil o qədər sadədir ki, özü bilmir onda necə böyüklük var. Bəlkə elə bu böyüklükdən xəbərsiz olduğuna görə, Kamil sənət zirvəsinə yüksələ bilib”.
Muğam və segahın özünəməxsuz ifaçısı kimi yaddaşlara yazılan unudulmaz Rübabə Muradova isə Kamil Cəlilova belə vəsiyyət etmişdi: “Mən öləndə tabutum önündə bir “segah” çal. Bil ki, onda sən məni behiştə yola salmış olarsan”.
Şəhidlərin harayını, şikayətini, anaların fəryadını, göz yaşlarını ondan yaxşı tərənnüm edən yox idi. Qaboyunun dili ilə bütün dünyaya o dövrün faciəsini elə olduğu kimi çatdıra bilirdi sənətkar. Özü müsahibələrinin birində belə deyib:
"Zəmin-xarə"ni, "Segahı" mən çoxdan ifa etmişəm. Musiqi redaksiyasında redaktorlar məsləhətləşiblər ki, Kamilin ifası ağrılı, yanıqlıdır, o musiqilər olsa, yaxşı olar. Ona görə 20 Yanvarda, Xocalı günlərində radiolarda, telekanallarda, Şəhidlər Xiyabanında mənim musiqilərim səslənir. "Zəmin-xarə"mə qulaq asan neçə ana təsəlli, toxtaqlıq tapıb. 20 Yanvar günlərində mənə o qədər zənglər olurdu ki... İnsanlar öz razılığını bildirirdilər. Deyirdilər, qaboy şəhid analarının ürəyinə su səpir. Şəhidlərin harayını, şikayətini qaboy vasitəsi ilə bütün dünyaya çatdırmışam...
Kamil Cəlilov sadəcə qaboyda ifa etmirdi... Gözlərini yumaraq öz qaboyu ilə birlikdə məhz oxuyur və bu ifanın digər ifalardan fərqi ondadır ki, burda sözlər deyilmir: dinləyəni varlığından alan çox möcüzəli bir səs insanı çox mətləblərdən hali edir...
Kamil Cəlilov 2022-ci il fevralın 23-də 84 yaşında dünyasını dəyişib. O Kamil ki, Şərq xalqlarına məxsus, almanların musiqi aləti kimi tanıdılan qaboyu milliləşdirib. O, sevincli günlərimizdə qaboyu ilə bizi sevindirib, kədərli anlarımızda yalnız gözlərimizi deyil, ürəklərimizi də ağladıb...
Cəmilə Hətəmxanova
