İsmayıl Şıxlı... Bu ad çox şey deyir. Bu ad çəkilən zaman əsl müəllim, görkəmli alim, istedadlı yazıçı, kişi xarakterli bir insan yada düşür.
İllər ötdükcə İsmayıl Şıxlı adı, ünvanı bizə, ədəbi gəncliyə daha da doğmalaşıb. Biz onun qiymətli kitablarını, “Ayrılan yollar”, “Dəli Kür” romanlarını oxuduqca daha çox öz “Mən”imiz, kökümüz üstündə düşünmüş, milli özünüdərkimiz üzərində tərbiyə olunmuşuq. İsmayıl Şıxlı yaradıcılığının milli ruhu - Azərbaycan insanının xarakteri bizi özümüzə göstərib və düşündürüb ki, Azərbaycan kişisinin bədii obrazı - xırdalıqdan, xırpalanmaqdan, gözüqıpıqlıqdan yox, bəylikdən, cəsarətdən, qürur və milli xarakterdən keçməlidir.
Publika.az xəbər verir ki, bu gün yüksək mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərə malik zəngin yaradıcılığı ilə fərqlənən və sevilən Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının anım günüdür.
İsmayıl Şıxlı 1919-cu il martın 22-də Qazaxın İkinci Şıxlı kəndində müəllim ailəsində dünyaya gəlib. Kosalar kəndində ibtidai məktəbi bitirib, Qazax pedaqoji məktəbində təhsil alıb. Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun dil və ədəbiyyat fakültəsinin məzunu olub.
Ömür payına İkinci Dünya müharibəsi dövründə sovet ordusu tərkibində ön cəbhədə vuruşmaq da düşüb. İsmayıl Şıxlının həyat yolunda Böyük Vətən müharibəsi yadda qalan, onun tərcümeyi-halına həkk olunan bir hadisədir.
İsmayıl Şıxlının qələm adamı, yazıçı olmasında o dövrün mühitinin özünəməxsus rolu olub. İsmayıl Şıxlı müsahibələrinin birində belə deyib: “Qazax seminariyasına qəbul olub, qələm tərəfə baxmamaq, gizlicə ona sarılmamaq mümkün deyil. Elə bil ki, oranın ab-havası özü adamı dingildədir, canından, qanından söz-söhbət, od-alov qoparmaq istəyir. Ədəbi ocağa bənzəyən hər addımda Firudin bəy Köçərlinin, Əli Hüseynin, Səməd Vurğunun, Osman Sarıvəllinin adı çəkilən bir yerdə hünərin var lal-pitik ol. Üstəlik, ədəbiyyat müəllimlərimizdən Səməd Vurğunun, Osman Sarıvəllinin dostları Mirqasım, Əli, Sarı Hüseyn kimi müəllimlər gənc ürəklərimizi körük kimi basırdılar”.
İsmayıl Şıxlı heç olmazsa, bircə şeirinin çap olunması arzusu ilə yaşasa da, bu arzu həyata keçdikdən sonra şair olmaq sevdasından tamam uzaqlaşıb. Və bu məsələni sonralar belə xatırlayıb: “Həmin gün mən həm sevinir, həm də kədərlənirdim. Sevinirdim - nəhayət, şeirim çıxdı; kədərlənirdim - heyf ki, bir də şeir yazmayacağam”.
İsmayıl Şıxlı bir şeirini çap etdirdikdən sonra şeir aləmindən uzaqlaşdı. Başa düşdü ki, şeir yazmaq onda yaranmış olan bir həvəsdir. Bəlkə də keçici, ötəri bir hissdir. Başa düşdü ki, sözünü demək üçün şeir meydanı ona kifayət etmir və bəlkə də bu meydanda o, bütöv bir tam halında özünü tapa bilmir. Bu barədə onun vaxtilə verdiyi müsahibələrin birində deyilir: “Bircə onu deyə bilərəm ki, şeirin atı məni üstündən tez saldı. Bircə şeir çap etdirəndən sonra, şeirin mənim yemim olmadığını başa düşdüm.
İsmayıl Şıxlı ədəbiyyata şeirlə gəlib və onun cəmi bir şeiri – “Quşlar” şeiri çap olunub. O ürəyindəkiləri nəsrlə demək istəyib və deyib də.
Yazıçının elə bir tək “Dəli Kür” romanı onun nəhəngliyinin, böyük istedadının ən bariz nümunəsidir.
İsmayıl Şıxlının yazıçı olmağında Xalq yazıçısı Mehdi Hüseynin böyük rolu olub. Mehdi Hüseynin zamanında ona “yalnız gördüklərini, bildiklərini yaz” deməsi İsmayıl Şıxlının istinad yeri oldu. O bu deyilənlərə əməl edərək “Konserv qutuları”, “Həkimin nağılı”, “Səhəri gözləyirdik”, “Kerç sularında”, “Haralısan, ay oğlan?”, “Raykom katibi”, “Daşkəsən” oçerklərini, “Ayrılan yollar”, “Ölən dünyam” romanlarını yazaraq ədəbiyyat tariximizdə öz imzasını təsdiq etməyi bacardı. O, nəsrin astanasından içəri daxil olduqdan sonra özünü tapdı və yaradıcılıq potensialını burada göstərə bildi.
İsmayıl Şıxlının ömür yolunda müəllimlik müqəddəs peşə olub. Onun müəllim peşəsinə bağlılığı təsadüfi deyildi. Bu peşəyə məhəbbət onun böyüyüb boya-başa çatdığı ailədən başlayıb. İsmayıl Şıxlı müəllim ailəsində doğulub. Atasının dostları və qohumlarının çoxu müəllim olub. Təsadüfi deyil ki, “Dəli Kür” romanında Qori müəllimlər seminariyasına həsr etdiyi səhnələrdə Azərbaycanda yeni tipli müəllimlərin necə yaranmağa başladığını göstərmək istəyib.
İsmayıl Şıxlının yaradıcılığında tərcümə ədəbiyyatı da mühüm yer tutub. O, XIX əsr fransız ədəbiyyatının məşhur realist yazıçısı Gi de Mopassanın hekayələrini rus dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edərək 1980-ci ildə çap etdirib. Bundan başqa, Əziz Nesinin “Taxtalıköydən məktublar” sərlövhəli satirik hekayələri İsmayıl Şıxlı tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə olunub və 1988-ci ildə çapdan çıxıb. İsmayıl Şıxlı tərcümə məsələlərinə peşəkarcasına yanaşır və mütəxəssis kimi buna xüsusi diqqət yetirirdi.
İsmayıl Şıxlı təriflərdən, yalançı şöhrətlərdən uzaq adam olub. Hətta müxtəlif illərdə olan yubileylərinin keçirilməsində kimlərinsə qapısını döyməyib, bir dəfə də olsun xahiş-filan etməyib. Amma onun yubiley tədbirləri həmişə yüksək səviyyədə, sevgi ilə qeyd olunub. Çünki bu məhəbbəti o, özü qazanıb, həm də sağlığında.
İsmayıl Şıxlı şairliyin, yazıçılığın hər adama müyəssər olmayan fitri istedad olduğunu cəsarətlə deyirdi. Müxtəlif vasitələrlə mətbuatda beş-on şeir çap etdirməyi, bir-iki kitabça buraxdırmağı, Yazıçılar Birliyinin üzvü olmağı hələ şairlik hesab etmirdi.
Tarix hər kəsə öz qiymətini verməyi yaxşı bacarır və tarix özündə yalnız yaxşıları saxlayır. Özü bütöv, sözü bütöv şəxsiyyət İsmayıl Şıxlı kimi.
Cəmilə Hətəmxanova
