Fevralın ortalarında Monte və onun vətənpərvərlərdən ibarət dəstəsi bu dəfə yaxınlıqdakı Xocalı şəhərinə planlaşdırılan hücum üçün daha çox kəşfiyyat məlumatı toplamaq məqsədi ilə Stepanakertin şimalında və rayon mərkəzi Martunidən kifayət qədər məsafədə yerləşən Mehdişen kəndində düşərgə salmışdılar.

6000 nəfər əhalisi olan Xocalı Dağlıq Qarabağın qalası Şuşadan sonra azərbaycanlıların yaşadığı ikinci ən böyük şəhər idi. Xocalıdakı azərbaycanlılar Dağlıq Qarabağın yeganə hava zolağına nəzarət edirdilər və onların döyüşçüləri bölgədən keçən iki əsas yolu kəsirdilər: biri şərqə, digəri isə şimala.

Bununla belə, Xocalıda silahlıların mövcudluğu əsasən müdafiə xarakteri daşıyırdı. Təxminən 40 "omon"çudan, əlavə də 60 və 200 nəfərdən ibarət özünümüdafiə dəstələrindən ki, bunların da əksəriyyəti təcrübəsiz çağırışçılardan ibarət idi

Bu hissə çıxarılıb: Bununla belə, Xocalıda silahlıların mövcudluğu əsasən müdafiə xarakteri daşıyırdı. Təxminən 40 "omon"çudan, əlavə də 60 və 200 nəfərdən ibarət özünümüdafiə dəstələrindən ki, bunların da əksəriyyəti təcrübəsiz çağırışçılardan ibarət idi.

Fevralın 16-da Montenin hücum əməliyyatı Stepanakertdəki rəislərindən təcili çağırış aldığı üçün dayandırıldı. O, durbinini qoyub Stepanakertdəki "Azadlıq döyüşçüləri" bulvarında yerləşən köhnə dəmiryol stansiyasında yerləşən Silahlı Qüvvələrin qərargahına tərəf qaçdı. Dağlıq Qarabağın eynəkli prezidenti, pəltək Artur Mkrtçyan izah edirdi ki, “Arabo” və “Aramo” dəstələri öz təşəbbüsləri ilə və icazəsiz Qaradağlı kəndinə hücum ediblər, kəndin azərbaycanlı müdafiəçiləri hücumu dəf ediblər. Atışma zamanı hücum edənlərdən biri öldürülüb. Mkrtçyan Montenin Qaradağlı ilə bağlı kəşfiyyat məlumatlarına malik olduğunu bilirdi və ondan xain bölmələr tərəfindən pozulan əməliyyatı başa çatdırmağı xahiş etdi.

Ermənicə tərcümədə “Mkrtçyan Montenin Qaradağlı ilə bağlı kəşfiyyat məlumatlarına malik olduğunu bilirdi və ondan xain bölmələr tərəfindən pozulan əməliyyatı başa çatdırmağı xahiş etdi” cümləsində “xain bölmələr” (renegats) sözü “üsyankar” kimi yazılıb.

Montenin rəsmi olaraq komandanlıq etdiyi ilk döyüş olan Qaradağlı uğrunda döyüşün uğurlu keçdiyi görünürdü.

Dünən ölən yoldaşlarının intiqamını hərisliklə almaq istəyən "Aramo" və "Arabo" əsgərləri istisnasız olaraq əsirlərə atəş açmağa və onları bıçaqla məhv etməyə başladılar. Əştərəkdən "vətənpərvərlər dəstəsi"ndən olan beş oğlanından biri - "Çapıq Edo” bir neçə yaralı əsgərin üzərinə benzin tökdü və kibritlə onlara od vurdu. Monte xəndəyə çatanda orada yalnız bir qalaq kül qalığı vardı.

İlk cümlə “Vətənpərvərlər dəstəsindən olan döyüşçülər əsirlərə atəş açmağa və onları bıçaqla məhv etməyə başladılar” sayaq dəyişdirilib. “Əştərəkdən "vətənpərvərlər dəstəsi"ndən olan beş oğlanından biri - "Çapıq Edo” bir neçə yaralı əsgərin üzərinə benzin tökdü və kibritlə onlara od vurdu. Monte xəndəyə çatanda orada yalnız bir qalaq kül qalığı var idi” cümləsi isə tam çıxarılıb.

Digər cümlədə isə “amma qara çalmalı “Arabo"nun kapitanı heç vecinə də almadı, zəhlətökən milçək kimi Montedən üz döndərib, qənimətin yüklənməsinə davam etdi” hissəsi çıxarılıb. Əvəzində ermənicə tərcümədə fikir “amma artıq gec idi” cümləsi ilə bitir. Məqsəd “Arabo” dəstəsinin lideri Manvel Yeqizaryana bəraət qazandırmaqdır.

"Arabo" və "Aramo" dəstələri həmin gün ələ keçirdikləri bütün silahlarla - 78 tüfəng və min patronla yola düşdülər, həmçinin kənd anbarını qarət edib, satmaq üçün tonlarla buğda kisələrini apardılar. Talandan sonra kəndi yandırdılar.

İki gün ərzində Qaradağlı və onun ətrafında ümumi olaraq 53 azərbaycanlı, erməni tərəfdən isə 3 nəfər öldürüldü ki, onlardan da biri Xaqortidən olan təsadüfi güllə ilə vurulmuş 60 yaşlı kənd sakini idi.

2-ci və 3-cü cümlələr tam çıxarılıb: Talandan sonra kəndi yandırdılar.

İki gün ərzində Qaradağlı və onun ətrafında ümumi olaraq 53 azərbaycanlı, erməni tərəfdən isə 3 nəfər öldürüldü ki, onlardan da biri Xaqortidən olan təsadüfi güllə ilə vurulmuş 60 yaşlı kənd sakini idi.

İndi onların həmkəndliləri əsir düşmüş dörd azərbaycanlını “matax” – qan qurbanı üçün onlara təhvil verməyi xahiş etdilər. Axı yazılmışdı: gözə göz, dişə diş. Monte hirslə baxdı və onlar əliboş getdilər.

Qaradağlıda əllidən çox azərbaycanlı əsir öldürülmüşdü. Amma bu, Dağlıq Qarabağ əhalisi arasında Montenin nüfuzuna xələl gətirən qətliam deyildi. Əksinə, qisas dağların dərinliklərinə qədər uzandı və hər iki tərəfdən ən uca səslər qan üçün qan tələb edirdi.

Çox güman ki, Qaradağlı qətliamının onun əmrinə zidd olaraq baş verməsi faktı Montenin reputasiyasına zərər vurmuşdu. Kürəyindən aldığı güllə yarası ilə xəstəxanaya çatdırılan "Keçəl Sergey”i ən az narahat edən azərbaycanlı qurbanlar idi. Onu qəzəbləndirən Montenin “Arabo”, Manvelin "vətənpərvərlər dəstəsi" tərəfindən ələ keçirilmiş sursatdan bir pay oğurlamasına mane olması idi.

Bu abzas tam çıxarılıb: Qaradağlıda əllidən çox azərbaycanlı əsir öldürülmüşdü. Amma bu, Dağlıq Qarabağ əhalisi arasında Montenin nüfuzuna xələl gətirən qətliam deyildi. Əksinə, qisas dağların dərinliklərinə qədər uzandı və hər iki tərəfdən ən uca səslər qan üçün qan tələb edirdi.

3-cü abzasda olan “Onu qəzəbləndirən Montenin “Arabo”, Manvelin "vətənpərvərlər dəstəsi" tərəfindən ələ keçirilmiş sursatdan bir pay oğurlamasına mane olması idi" cümləsində “Manvel” sözü çıxarılıb. Söhbət “Arabo”nun komandiri, qatil Manvel Yeqizaryandan gedir.

Monte başa düşürdü ki, nə vaxtsa Martunidə hakimiyyət əldə edə bilsə, bunu Stepanakertin fərmanına uyğun olaraq deyil, döyüş meydanında qazanmaqla nail alacaq. O, fevralın 22-də Vesala (Veysəlli-red.) strateji yüksəkliklərinə (Azərbaycan mövqelərinə) uğurlu ildırımsürətli hücumu həyata keçirdi. Lakin Vesaladakı qələbədən cəmi bir neçə gün sonra o, Qaradağlıdakından da daha qanlı nəticə ilə qarşılaşdı.

Sonuncu cümlə- “Lakin Vesaladakı qələbədən cəmi bir neçə gün sonra o, Qaradağlıdakından da daha qanlı nəticə ilə qarşılaşdı" cümləsi tam çıxarılıb.

Fevralın 26-da o, Xocalının kənarındakı dağın ətəyində, üç həftə əvvəl ilk kəşfiyyat əməliyyatını keçirdiyi yerdə dayanıb qurumuş otların və qarın üzərindəki qan zolaqlarına baxırdı. Burada baş verən döyüşdən xəbər tutub Xocalıya çatan kimi, bəlkə də, gəlişinə bir neçə saat qalmış burada baş vermiş qırğının şəklini hissə-hissə bir yerə “yığmağa” başladı. Gecə saat 11 radələrində təxminən 2000 erməni döyüşçüsü keçənilki sıx kolların arasından keçməklə üç tərəfdən Xocalıya yaxınlaşaraq sakinləri sərbəst saxladıqları dəhlizdən şərqə doğru qovmağa başladılar. Fevralın 26-da səhərə yaxın qaçqınlar Dağlıq Qarabağın şərq zirvəsinə çatdılar və 6 mil aralıda yerləşən Azərbaycanın Ağdamında kömək axtarmaq üçün yamacdan enməyə başladılar. Orada, təpələrin arasında və görünən təhlükəsizlik hüdudlarında Dağlıq Qarabağın əsgərləri onları yaxaladılar. Qaçqın Raisa Aslanova "Human Rights Watch" müstəntiqlərinə deyib: “Onlar sadəcə güllələyirdilər, güllələyirdilər, güllələyirdilər". Daha sonra “Arabo” silahlıları bıçaqlarını qınından çıxararaq, qarşılarına çıxan hər kəsə bıçaq zərbələri vurmağa başladılar. İndi quru kolların arasında az müddət öncə başlamış və hələ meyitlərin qoxusunu tam aparmağa vaxt tapmamış külək əsirdi.

Monte Martuniyə cəmi 22 gün əvvəl gəlmişdi, lakin o, artıq əsirlərin və silahsız mülkilərin qanı ilə suvarılan iki qətl yamacında gəzmişdi. Yetkin kişilərə gəlincə, hər iki tərəf nadir hallarda yaraqlılarla mülki şəxslər arasında fərq qoyurdu. Halbuki, Xocalıya qədər erməni yaraqlıları qadın və uşaqlara aman verir, ya onları azad edir, ya da girov götürərək hərbi əsirlərlə dəyişirdilər. Bu baxımdan onlar düşmənlərindən üstün idilər, lakin Xocalı onlara fərqi kəskin şəkildə azaltmaq imkanı verdi.

Monte qadınların və qızların kukla kimi səpələnmiş meyitlərinin olduğu ölü meşənin içi ilə addımlayırdı. "Heç bir intizam yoxdur" - deyə dodaqaltı deyinirdi. O, bu tarixin əhəmiyyətini bilirdi: Sumqayıt şəhərində ermənilərə qarşı qırğınların dördüncü ildönümü idi. Xocalı strateji məqsəd olmaqla yanaşı, həm də qisas aktı idi.

1-ci cümlədən sonrakı hissə axıradək çıxarılıb: ...Burada baş verən döyüşdən xəbər tutub Xocalıya çatan kimi, bəlkə də, gəlişinə bir neçə saat qalmış burada baş vermiş qırğının şəklini hissə-hissə bir yerə “yığmağa” başladı. Gecə saat 11 radələrində təxminən 2000 erməni döyüşçüsü keçənilki sıx kolların arasından keçməklə üç tərəfdən Xocalıya yaxınlaşaraq sakinləri sərbəst saxladıqları dəhlizdən şərqə doğru qovmağa başladılar. Fevralın 26-da səhərə yaxın qaçqınlar Dağlıq Qarabağın şərq zirvəsinə çatdılar və 6 mil aralıda yerləşən Azərbaycanın Ağdamında kömək axtarmaq üçün yamacdan enməyə başladılar.

Monte qadınların və qızların kukla kimi səpələnmiş meyitlərinin olduğu ölü meşənin içi ilə addımlayırdı. "Heç bir intizam yoxdur" - deyə dodaqaltı deyinirdi. O, bu tarixin əhəmiyyətini bilirdi: Sumqayıt şəhərində ermənilərə qarşı qırğınların dördüncü ildönümü idi. Xocalı strateji məqsəd olmaqla yanaşı, həm də qisas aktı idi.

Dağlıq Qarabağda payın nə qədər yüksək olduğunu aydın şəkildə anlayan Monte bütün “siyasi realistlərin” arxasınca “məqsəd vasitələrə haqq qazandırır” mövqeyini tutdu: bəli, “Arabo” və “Aramo” qaniçəndirlər, lakin eyni zamanda cəsur döyüşçülərə ehtiyacın çox olduğu bir vaxtda onlar çox vacib və əhəmiyyətli döyüşçülərdir.

Lakin döyüşçülərin, hətta Azərbaycan tərəfinin saxladığı erməni girovlar üçün belə Xocalıdan sonra yenə də qisas almaqdan əl çəkmək istəməmələri Monteni şoka salırdı. Sonunda, Monte Stepanakertdəki rəislərini "Arabo" və "Aramo" dəstələrini Martunidən çıxarmağa inandıracaqdı. Lakin o, bu qəddar birləşmələri dağıtmağa və ya yenidən qan tökməyə başlamazdan əvvəl onları Qarabağdan tamamilə çıxara bilmədi